Làm tuyển dụng 4 năm trong ngành Tech, tôi đã trải nghiệm qua cả mô hình outsourcing, product, startup và hiện tại là một công ty đa quốc gia, tôi nhận ra rằng, những ứng viên tốt nhất có thể đến từ bất kỳ công ty nào, bất kỳ xuất thân nào. Quan trọng là cần giữ một cái đầu mở để tìm ra họ. Nguồn ứng viên của tôi trải đều ở nhiều mô hình công ty khác nhau vì mỗi lần chuyển việc tôi lại đối diện với những bài toán mới và tệp ứng viên khác hoàn toàn. Tiếp cận nhiều với sự đa dạng khiến tôi giữ được thái độ tò mò với mọi xuất thân của ứng viên. Có một ý tưởng tôi đọc được trong David and Goliath (2013) của Malcolm Gladwell. Gladwell đưa ra lý thuyết về Cá lớn trong Ao nhỏ và Cá nhỏ trong Ao lớn, ý chỉ về việc một người có thể lựa chọn con đường làm một người tầm trung trong một môi trường xuất sắc hoặc một người xuất sắc trong một môi trường tầm trung. Như tác giả viết, có những lúc lựa chọn trở thành Cá Lớn trong Ao Nhỏ có thể tốt hơn nhiều, thay vì cố tranh đấu trở thành Cá Nhỏ trong Ao Lớn. Điều này có nghĩa là việc cố gắng có được sự công nhận từ những tổ chức/ trường học/ công ty danh tiếng không phải lúc nào cũng là phương án tốt nhất và duy nhất. Ví dụ đầu tiên của Gladwell kể sự nỗ lực có được sự công nhận của những họa sĩ tiên phong trường phái Ấn Tượng cuối thế kỷ 19. Ban đầu bị từ chối trưng bày tranh tại các Salon danh giá, đặc biệt là Salon de Paris có ảnh hưởng rất lớn đến nghệ thuật thời kỳ đó., vì thế họ tổ chức triển lãm riêng và thu hút sự quan tâm của công chúng để cuối cùng để lại dấu ấn vang dội. Trong ví dụ thứ hai của Gladwell từ các trường Đại học danh tiếng, Caroline Sacks và một học sinh khác với hai lựa chọn khác nhau, thành tích học tập như nhau. Sacks đã chọn một trong các trường Ivy League cạnh tranh cao còn học sinh còn lại chọn một trường tầm trung. Trớ trêu thay, trong khi học sinh còn lại đã trở thành chuyên gia đầu ngành dù chỉ học trường tầm trung còn Sacks đã phải chuyển ngành vì áp lực. Trải nghiệm này phản ánh hiện tượng sinh viên trong môi trường quá cạnh tranh dễ cảm thấy nản lòng và khó để đi xa hơn. Ví dụ thứ ba của Gladwell về việc những sinh viên cao học từ những chương trình top đầu được ưu tiên tuyển chọn. Vì thế, ít cơ hội hơn cho những ứng viên từ những chương trình ít danh tiếng hơn. Để rồi nhận ra rằng những học sinh "cá lớn trong ao nhỏ" lại thể hiện năng suất cao hơn, chăm chỉ hơn. Hình ảnh ẩn dụ Cá và Hồ này khiến tôi suy nghĩ lại chặng đường của mình. Năm cấp 1 tôi học siêu tệ và khá tự ti, chỉ đến năm cấp 2 tôi đứng đầu lớp trong một lớp kém nhất trường (trường tôi xếp lớp theo điểm số) và có được sự tự tin từ đó. Cũng trong năm cấp 2 ấy tôi được chuyển lớp và lại trở thành cá nhỏ trong bể lớn, đến năm cấp 3 vào trường chuyên tôi cũng rất đỗi bình thường. Trải nghiệm vươn lên từ học sinh kém đến tốt hơn khiến tôi tin vào giá trị của sự nỗ lực. Thời điểm tôi tốt nghiệp là giai đoạn bùng dịch, rất ít công ty mở tuyển, đặc biệt trong ngành Tech. Công ty đầu tiên bắt đầu sự nghiệp là một công ty tầm trung dù lúc đấy tốt nghiệp, tôi có IELTS 8.0 và có quen biết 1 hội anh chị chuyên tham gia Management Trainee của các công ty Đa quốc gia ngành Tiêu dùng nhanh FMCG, tôi cũng từng thực tập cho Abbott nhưng nhất quyết muốn dấn thân vào ngành Tech. Có 1 anh mà tôi khá thân là MT ở Nestle bảo tôi quá sai lầm khi không chờ cơ hội vào công ty Đa quốc gia. Lựa chọn đúng ngay từ đầu sẽ giúp tôi đi nhanh hơn, còn giờ thì đã quá muộn. Thành thật mà nói lúc đấy thì tôi không để ý quá nhiều, tìm công ty ưng ý trong vô vọng suốt 6 tháng, lúc nhận offer công ty, tôi chỉ mong có thể được làm việc áp dụng và phát triển kỹ năng ngay. Công ty tôi dù không quá tiếng tăm nhưng team HR rất yêu thương nhau, tôi có tận 4 chị hướng dẫn kèm cặp cho từng mảng Nhân Sự khác nhau (tôi mãi mãi biết ơn trải nghiệm đó). Không phải một xuất phát điểm quá sang xịn mịn như từ một lò đào tạo hay cuộc thi nào bước ra, tôi luôn chủ động tìm ra kiến thức mới. Tôi biết tôi là người dễ chán nên thường cố làm thật nhanh những công việc đã thuần thục để có thêm thời gian được làm những đầu việc mới. "As our circle of knowledge expands, so does the circumference of darkness surrounding it." — Albert Einstein. Càng chạm đến những vùng đã biết, chúng ta càng đến gần đến những vùng chưa biết. Chiến thuật ở đây là dù ở môi trường nào chúng ta đều phải không ngừng phát triển bản thân. Dù là đi ngang hay đi dọc, chỉ cần đi lên. Trong Tam Quốc có câu: "Nhờ loạn thế, anh hùng mới có chỗ dụng thân." Công ty có nhỏ thì mình mới có nhiều thứ để làm, có vấn đề khó thì mới có nhiều bài toán để cọ xát, nhiều khi yên bình quá cũng không sinh ra "anh hùng" được. May mắn là khi cơ gội gặp được sự chuẩn bị tốt. Không phủ nhận nếu có kinh nghiệm làm những công ty có tiếng thì sẽ được ưu tiên phỏng vấn trước, nhưng không có nghĩa là công ty sẽ thiên vị những ứng viên có xuất phát điểm từ công ty ít người biết đến hơn. Công ty càng lớn thì càng chú trọng vào growth mindset chứ không chỉ chăm chăm vào hồ sơ có sang xịn mịn không. Đến cuối cùng vẫn là sự phù hợp chứ không chỉ về xuất thân như thế nào. Không thiếu những ứng viên tố công ty thiên vị vì hồ sơ không xuất thân đúng ngành/ không du học/ không làm công ty đủ lớn, ở đây thay vì có cái nhìn cầu thị về những kỹ năng còn thiếu, chưa phù hợp, họ chuyển thành vai nạn nhân thì cũng không hẳn là tốt. Một công ty không đại diện cho danh tính của ứng viên và ngược lại, danh tính của ứng viên cũng không dựa vào danh tiếng của công ty mãi được. Mình hôm nay đang ở đỉnh cao nhưng không chắc ngày mai như thế nào, quan trọng nhất vẫn là nhớ luôn tử tế. Nói đi cũng phải nói lại, môi trường quan trọng ở chỗ, khi ở cùng những người chung chí hướng, sẽ như động cơ bổ trợ để đi nhanh hơn. Nhưng những người lệch sóng thì rất dễ quen dần với "bình thường mới". Tôi vẫn nghĩ, nhiều khi người xấu đôi khi họ cũng không biết mình xấu đâu, có thể là do họ được sinh ra trong một gia đình, một tập thể mà những cái xấu ấy lại là bình thường. Một trong những vị trí mà tiểu sử công ty được coi là quan trọng là Nhân viên Sales, vì nhân viên thường sẽ được đào tạo theo chiến lược của công ty, có thể bị áp KPI bất chấp. Nếu được đào tạo bởi những người lãnh đạo chiêu trò, nhân viên sẽ dễ "nhúng chàm" hơn, kỹ năng lách luật, chơi xấu được tích lũy thay vì các kỹ năng thuyết phục bền vững. Tưởng tượng bạn vào cửa hàng thời trang và nhân viên tỏ thái độ khó chịu khi bạn chỉ xem mà không mua, liệu bạn còn dám vào lần sau? Thay vào đó, cửa hàng để bạn tự ngắm, tự chọn, tự ra quyết định mua. Họ chỉ cung cấp cho bạn lý lẽ (giá cả, chất liệu, vân vân). Họ có thể thuyết phục bạn mua nhưng không thể ép hoặc tạo áp lực lên lựa chọn của bạn. Hình thức kinh doanh dựa trên thao túng, tạo áp lực mua hàng có thể đẩy sales trong ngắn hạn nhưng mất sales trong dài hạn. Đến cuối cùng, tôi muốn nói là, dù ở công ty nào, hãy cứ kiên trì và bền bỉ, ẩn mình chờ thời, trang bị những kỹ năng cần thiết để đến khi cơ hội đến, mình đã sẵn sàng. Chăm chỉ, chăm chỉ rồi lại chăm chỉ.